Tedavisi
Tedavi 2 aşamadan oluşur:
| Tedavi Aşaması | Özet |
| 1. Akut Evre (PRICEMMMS) | Koruma (Protection), Dinlenme (Rest), Buz (Ice), Kompresyon (Compression), Yükseltme (Elevation), İlaç (Medications), Modaliteler (Modalities), Mobilizasyon (Mobilization), Kas Güçlendirme (Muscle Strengthening) — şişlik ve ağrıyı azaltma, koruma ve iyileşme desteklenir. |
| Koruma | Aircast ile inversiyon/eversiyon kısıtlanır, şişlik ve kuvvet düzelene kadar devam edilir. |
| Dinlenme ve Buz | Şişlik varken buz uygulanır (20 dakika/saatte bir). |
| Kompresyon ve Yükseltme | Kompresyon ödemi azaltır, bacak kalp seviyesinin üstünde tutulur. |
| İlaçlar ve Modaliteler | Ağrı ve inflamasyon için analjezik ve NSAID, kas stimülasyonu ağrı kontrolü ve güç için. |
| 2. Erken Mobilizasyon | Yaralanma günü başlar, ağrısız plantar fleksiyon/dorsifleksiyon ve kas güçlendirme yapılır. |
REHABİLİTASYON
Ayak bileği burkulmalarında rehabilitasyon, normal fonksiyon ve güç kazanımı ile tekrar yaralanmayı önlemek için önemlidir.
Egzersizler bileğe kademeli stres vererek yapılmalıdır.
Ağrı ve şişlik geçse bile erken normale dönmek kronik instabilite riskini artırır.
Kuvvetlendirme, su koşusu, yüzme ve bisiklet hareket açıklığı ve propriyosepsiyonu geliştirir.
Hareket açıklığı egzersizleri plantar fleksiyon, dorsifleksiyon ve inversiyon/eversiyon içerir.
Ağrısızsa direnç bantları eklenir. Tam iyileşme sonrası sporcular koruyucu bileklik kullanarak kademeli olarak spora döner.
YAYGIN TERAPÖTİK UYGULAMALAR
| Ultrason | İlk 7 günde plasebo ile fark yok; 14 gün sonra ultrason uygulananlarda belirgin düzelme gözlenmiştir. |
| Kontrast Banyo | Sıcak-soğuk su arasında geçiş yapılır. Periferik dolaşımı uyarır, ödemi azaltabilir. |
| Elektrik Stimülasyonu (TENS) | Ağrıyı azaltmak ve sempatik sistemi dengelemek için duyusal sinirleri uyarır; endorfin salınımını artırır. |
| Masaj | Retrograd masaj ile ödemli sıvı damar içine yönlendirilir, böylece şişlik azalabilir. |
| Bantlama (Taping) | Cilt üzerindeki basınç ile propriyoseptif geri bildirim sağlar. Aynı zamanda ödemi azaltır ve hafif immobilizasyon etkisi sunar. |
AYAK BİLEĞİ İNSTABİLİTESİ
Akut burkulmalar, mekanik ve fonksiyonel sorunlara yol açarak kronik ayak bileği instabilitesine neden olabilir.
Mekanik nedenler arasında bağ gevşekliği, eklem hareket kısıtlılığı ve dejeneratif değişiklikler yer alırken;
Fonksiyonel nedenler propriyosepsiyon bozukluğu, nöromüsküler kontrol kaybı ve kas güçsüzlüğüdür.
Hastalar genellikle sürekli ağrı ve bileğin sık sık “yerinden çıkması” şikayetiyle gelir.
Kronik instabilite bağ gevşekliği olmadan da olabilir. Ayrıca, osteokondral lezyonlar, eklem yapışıklıkları ve kıkırdak hasarları gibi dejeneratif değişiklikler özellikle ayak bileğinin iç (medial) tarafında daha sık görülür.
KRONİK İNSTABİLİTENİN TEDAVİSİ
Kronik ayak bileği instabilitesinin ilk tedavisi, güç ve dengeyi artıran nöromüsküler egzersizlerdir.
Amaç, alt ekstremite duruş kontrolünü optimize etmek ve aktif stabiliteyi sağlamaktır. Egzersizler arasında denge tahtası, tek ayak üzerinde denge ve zıplama hareketleri yer alır. Ayrıca, bantlama veya bileklik kullanımı mekanik destek ve propriyosepsiyonu artırır.
CERRAHİ TEDAVİ
Cerrahi seçenekler, konservatif tedavi başarısız olduğunda ayak bileği stabilitesini sağlamak için uygulanır. Cerrahi tedavi iki ana gruba ayrılır: anatomik onarım ve tenodezis stabilizasyonu.
Anatomik onarımlar arasında Broström tekniği (lateral bağların dikilmesi), Modifiye Broström – Gould cerrahisi veya Gould güçlendirme
(Broström onarımının ekstensor retinakulum ile desteklenmesi) ve Karlsson tekniği (bağların proximal uçlarının vida ile sabitlenmesi bulunur.
Tenodezis stabilizasyonunda ise Watson-Jones, Evans ve Chrisman-Snook prosedürleri yer alır; bunlar peroneus brevis tendonu kullanılarak fibula ve talus ya da kalkaneusa tutturulur.
Genel olarak, Broström ve modifikasyonları başarılı sonuçlar verirken, uzun dönem çalışmalar anatomik onarımların tenodezis prosedürlerine kıyasla daha iyi sonuçlar gösterdiğini ortaya koymuştur.
TEDAVİ ÖNERİLERİ: NETLİK KAZANMAMIŞ DURUMDA
Ayak bileği burkulmaları ve instabilitesinde tedavi seçenekleri arasında alçı veya atel ile immobilizasyon,
Erken hareket kısıtlamasıyla destekli fonksiyonel tedavi (örneğin bileklik kullanımı) ve cerrahi onarım yer alır.
Yapılan meta-analizler cerrahiyi bazı durumlarda avantajlı gösterse de, cerrahi ile konservatif tedavinin etkinliği konusunda kesin kanıt bulunmamaktadır.
Erken fonksiyonel rehabilitasyonun, uzun süreli immobilizasyona göre işe dönüş ve spor aktivitelerine dönüş süresini kısalttığı belirtilmiştir.
Özellikle sporcularda erken fonksiyonel tedavi, hızlı iyileşme sağlarken komplikasyon riski cerrahiye göre daha düşüktür. Bu nedenle, başlangıçta konservatif tedavi tercih edilebilir.
ÖZETLE;
Ayak bileği burkulmaları, özellikle gençler ve sporcularda en sık görülen kas-iskelet sistemi yaralanmalarındandır.
Genelde lateral ligamentler etkilenir; ancak medial ve yüksek ayak bileği burkulmaları da önemlidir.
Tedavi için Ayrıntılı öykü, fizik muayene, gerekirse Ottawa ayak bileği kuralları uygulanarak radyografi kararı verilmeli.
Kırıklar ve ciddi yaralanmalar ortopediye yönlendirilmelidir.
Hafif dereceli burkulmalar genellikle ameliyatsız iyileşir.
Ancak daha ciddi veya kronik vakalarda cerrahi tedavi gerekli olabilir.
Önceden geçirilmiş ayak bileği burkulması, tekrar burkulma ve kronik instabilite riskini artırır.
KAYNAK
Czajka CM, Tran E, Cai AN, DiPreta JA. Ankle sprains and instability. Med Clin North Am. 2014 Mar;98(2):313-29. doi: 10.1016/j.mcna.2013.11.003. Epub 2014 Jan 10. PMID: 24559877.
